https://www.trouw.nl/politiek/is-geert-wilders-rechts-populistisch-radicaal-of-toch-extreem~bc51f2c3/

Is Geert Wilders rechts, populistisch, radicaal of toch extreem?

Woorden doen ertoe, en dus maakt het uit hoe de PVV van Geert Wilders wordt beschreven. Media maken hun eigen afwegingen, maar politicologen zijn eensgezind. Judith Harmsen16 december 2023

Is de PVV van Geert Wilders een radicaal-rechtse, een extreemrechtse een populistische of gewoon een rechtse partij? Nu de verkiezingswinnaar volop in het nieuws is, valt op dat de terminologie waarmee de PVV wordt beschreven nogal eens verschilt.

De trouwste Trouw-lezers hebben misschien al opgemerkt dat ook op de redactie van deze krant meningsverschillen bestaan. Zo noemde columnist Stevo Akkerman de PVV vorig weekend nadrukkelijk een extreemrechtse partij, omdat die term volgens hem van toepassing is op elke groep die onderscheid maakt tussen burgers op het gebied van etniciteit, religie ‘of wat dan ook’. Hoofdredacteur Cees van der Laan pleitte een week eerder juist nog voor de term radicaal-rechts omdat Wilders binnen de democratie opereert en geen geweld toepast.

Die laatste typering heeft ook de voorkeur van de NRC-redactie, zo weten luisteraars van de wekelijkse politieke podcast van die krant, waarin de kwestie werd besproken. RTL Nieuws kiest dan juist weer voor rechts-populistisch, al staat die aanduiding volgens de chef van de politieke redactie, Fons Lambie, niet geheel vast. De duiding kan per uitspraak of programma verschillen.“Soms schuiven partijen op naar het midden, soms worden juist steeds verregaandere uitspraken gedaan.” Geert Wilders (PVV) tijdens een debat in de Tweede Kamer over de verkiezingsuitslag en het verslag van verkenner Ronald Plasterk. Beeld ANP Geert Wilders (PVV) tijdens een debat in de Tweede Kamer over de verkiezingsuitslag en het verslag van verkenner Ronald Plasterk.Beeld ANP Term met een negatieve connotatie

Redacteuren van persdienst ANP kunnen ondertussen kiezen uit drie termen: radicaal-rechts, rechts-nationalistisch en rechts-populistisch. ‘Feitelijk en helder’, vindt hoofdredacteur Freek Staps alledrie die beschrijvingen voor de PVV.

Meer omstreden is de term ‘extreemrechts’. Deze week zei de kersverse Kamervoorzitter Martin Bosma van de PVV dat hij er moeite mee heeft als die term in het parlement wordt gebruikt. De ANP-redactie heeft afgesproken ‘extreemrechts’ niet te gebruiken voor de PVV.

Staps: “We merken dat extreemrechts voor verschillende mensen een verschillende betekenis heeft, waardoor er discussie over kan ontstaan. Dat leidt af van wat we willen, namelijk goede, feitelijke journalistiek aanbieden. Bovendien heeft de term voor sommige mensen een zeer negatieve connotatie, waardoor die emoties oproept. Daar willen we van wegblijven. We willen dat de lezer zelf kan oordelen en de journalist moet dat proces niet sturen.”

Doet het ertoe met welke woorden journalisten een politieke partij beschrijven? Ja, vindt Staps dus. “Woordkeuze telt.” Ja, zegt ook politicoloog Matthijs Rooduijn, van de Universiteit van Amsterdam. “Je gaat partijen met elkaar vergelijken en dan moet je dat wel op een zuivere manier doen.”

Over het algemeen zijn politicologen het redelijk eens waar het de definities van termen als radicaal-rechts, populistisch of extreemrechts betreft. In het kort komt hun conclusie op het volgende neer, zegt Rooduijn: de PVV is radicaal-rechts én populistisch, maar niet extreemrechts. Natie bedreigd door elementen van buitenaf

Populistisch is de PVV omdat de partij steevast spreekt over een kloof tussen het volk en de ‘elite’, een groep met macht en invloed die de zorgen van gewone mensen niet serieus neemt. Radicaal-rechts is van toepassing omdat de partij gebruik maakt van het nativisme. ‘Een exclusieve vorm van het nationalisme’, noemt Rooduijn dat. “Het is het idee dat de eigen groep, de natie, wordt bedreigd door mensen of elementen van buitenaf.” Of het daarbij gaat om migranten, of bijvoorbeeld om mensen met een bepaald geloof of een bepaalde huidskleur, verschilt per radicaal-rechtse partij.

Ook extreemrechtse partijen gebruiken die vorm van ‘wij-zij-denken’, zoals ze ook – net als radicaal-rechtse groeperingen – geloven in een strak geordende samenleving, waarbij overtredingen streng worden gestraft. Toch is er ook wezenlijk verschil tussen radicaal- en extreemrechts. Want radicaal-rechts ‘beweegt zich binnen de grenzen van de democratie’, zoals Rooduijn het uitdrukt. “Radicaal-rechts wil de democratie in stand houden en is ook tegen geweld. Extreemrechts wil het democratisch bestel omver werpen. In veel gevallen schuwen extreemrechtse groeperingen geweld daarbij niet.” ‘Ieder label schiet tekort’

Het betekent niet, zo benadrukt de politicoloog, dat een radicaal-rechtse partij als de PVV geen opvattingen heeft die strijdig zijn met de liberale democratie zoals we die in Nederland kennen. Wilders is niet tégen verkiezingen, maar doet wel voorstellen die bijvoorbeeld de rechten van minderheden beperken. Uitspraken over een ‘nepparlement’ of journalisten als ‘tuig van de richel’ zijn in strijd met de liberale democratische waarden, zegt Rooduijn. “Maar de PVV steunt wel het idee dat burgers zelf bepalen door wie ze worden bestuurd. Extreemrechts doet dat niet.”

Moeten journalisten kiezen, dan is radicaal-rechts dus een betere term dan extreemrechts, vindt ook Edwin Kreulen, ombudsman van deze krant. Al is hij eigenlijk van mening dat ieder label tekortschiet. “Journalisten zijn op de wereld om feitelijk te beschrijven hoe een partij in elkaar zat en zit”, zegt hij. “Daarom zou ik er voorstander voor zijn om te blijven benoemen dat Wilders extreme standpunten heeft op het gebied van immigratie en moslims, en is veroordeeld voor zijn minder-Marokkanen-uitspraak.”

Dat kan bijvoorbeeld door de PVV een ‘anti-migratie, of anti-islam’ partij te noemen, zoals bijvoorbeeld de BBC doet. In geen geval wil Kreulen een eventueel kabinet met daarin de PVV 'centrumrechts’ noemen, zoals VVD-leider Dilan Yesilgöz doet. “Dat is een frame van de VVD, die daarmee de indruk wil wekken dat ze een rechtse partij aan een meerderheid helpt. Maar in zo’n geval gedoogt de VVD niet zomaar een rechtse partij, men gedoogt een partij die de rechten van een minderheid wil inperken. Het is wat mij betreft goed dat te blijven benoemen.” Lees ook: Lessen uit Polen en Hongarije: juist een mildere Wilders moet je wantrouwen

Hoe moeten we omgaan met de PVV en Wilders? In Hongarije en Polen hebben ze al langer ervaring met autoritaire leiders en extreemrechts. Lees ook: Waar niemand rekening mee hield, is gebeurd: met winst PVV sluit Nederland aan bij rechts-populistische trend

De PVV is de overrompelende winnaar van de verkiezingen. Nederland sluit aan bij een Europese rechts-populistische trend.